ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Περίοδος της τουρκοκρατίας

Πρώτη αναφορά για την Κατούνα απαντά σε τουρκικό απογραφικό κατάλογο του 1521. Έτσι γνωρίζουμε ότι με το όνομα αυτό εμφανίζεται στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αναφορικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχουν πολλές, αλλά παραπλήσιες απόψεις. Η λέξη κατούνα σημαίνει σκηνή, τέντα και προέρχεται από το ρήμα κατουνεύω, κατασκηνώνω. Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν έτσι το περιχαρακωμένο στρατόπεδο, ενώ στα σλάβικα σημαίνει Κάστρο. Με τον όρο "Κατούνα" σήμερα εννοούμε και ένα μικρό οικογενειακό οικισμό από ένα ή περισσότερα σπίτια ή καλύβες. Σε πρώτο στάδιο οι κατούνες ήταν κτηνοτροφικές, ενώ αργότερα εξελίσσονται σε γεωργοκτηνοτροφικές ομάδες και αποτελούν ένα προστάδιο της οργανωμένης κοινότητας, καθώς απαρτίζονται από περισσότερες οικογένειες. Κατά τον Pouqueville, στις αρχές του 1800 η Κατούνα είχε 130 οικογένειες.

Είναι γνωστό πως από την εποχή της Τουρκοκρατίας στην Κατούνα υπήρχε σχολή, που ήταν γνωστή ως Σχολή της Κατούνας, η οποία είχε ιδρυθεί στις αρχές του 19ου αιώνα. Πιθανόν όμως να ιδρύθηκε παλαιότερα, να είχε κλείσει και να ξανάνοιξε στις αρχές του 19ου αιώνα, αφού αναφέρεται ότι ο ηγούμενος της Αγίας Δευτέρας Καβάσιλας Συμεών δίδασκε στη Σχολή Κατούνας το 1570-1580.

Από την Κατούνα καταγόταν και ο περίφημος κλέφτης Πάνος Μεΐντάνης που γεννήθηκε γύρω στο 1640 και πέθανε πολεμώντας ηρωικά σε μάχη στο Γαρδίκι Τρικάλων στις αρχές του 18ου αιώνα. Από την Κατούνα είναι γνωστά και τρία μέλη της φιλικής εταιρείας:

• ο Αναγνώστης Τσιτσώνης (που έχασε τα παιδιά του στο Μεσολόγγι το 1825-26)
• ο Επαμεινώνδας Ν.Μαυρομμάατης (ιατρός), και
• ο Νικόλαος Μαυρομμάτης

Επανάσταση του 1821

Με την επίσημη κήρυξη της επανάστασης στη Δυτική Ελλάδα, το Μάΐο του 1821 από τον οπλαρχηγό του Ξηρομέρου Γ.Βαρνακιώτη, οι άνδρες της Κατούνας, υπό τον οπλαρχηγό Επαμεινώνδα Μαυρομμάτη, έτρεξαν και πολέμησαν στην Βόνιτσα, ενώ την επίσημη ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Βαρνακιώτη υπογράφει ο προεστός της Κατούνας Μαυρομμάτης και οι άλλοι προεστοί του Ξηρομέρου: Γαλάνης, Φαράντος, Μπαμπινιώτης, κ.ά.

Από την Κατούνα πέρασαν πολλοί πλαρχηγοί, όπως ο Μπότσαρης, ενώ πριν την Επανάσταση κατέβαινε συχνά ο ξακουστός κλέφτης Αγράφων Αντώνης Κατσαντώνης. Από την Κατούνα πέρασε και ο Καραΐσκάκης, που έδωσε μάχη με τους Τούρκους και τους έτρεψε σε φυγή.

Το 1823, κατά την επιδρομή του Ομέρ Βρυώνη, οι Κατουνιώτες, όπως και όλοι σχεδόν οι Ξηρομερίτες, κατέφυγαν στο νησί του Λεσινίου, όπου υπάρχει ακόμη το τοπονύμιο Κατουνιώτικα. Σε όλα αυτά τα δύσκολα για τον Ελληνισμό χρόνια ήταν πολλοί οι πρόσφυγες από το Συρράκο, τους Καλαρρύτες και την περιοχή της Άρτας, που βρήκαν καταφύγιο στην Κατούνα, όπως η οικογένεια του Ρίζου. Στην Κατούνα απεβίωσε μάλιστα ο Αναστάσιος Ρίζος (1756-1821), που ήταν μεγαλέμπορος από πλούσια οικογένεια με λαμπρό και διάσημο γένος.

Σύγχρονη Κατούνα

Μετά την Επανάσταση του 1821 η Κατούνα έγινε η έδρα του Δήμου Εχίνου, ο οποίος συστάθηκε το 1836 και διατηρήθηκε εώς το 1912, όταν, με Βασιλικό Διάταγμα, διαλύθηκαν οι δήμοι και δημιουργήθηκαν αυτόνομες κοινότητες.

Όπως η υπόλοιπη χώρα, έτσι και η Κατούνα πλήρωσε το χρέος της με αίμα στο Γερμανό κατακτητή. Οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό 2 φορές και έκαναν συνέχεια συλλήψεις αγωνιστών και τους έστελναν στο απόσπασμα. Τη Mεγάλη Παρασκευή του 1944, ανάμεσα στα 120 παλικάρια που οδηγήθηκαν στο θάνατο από τους κατακτητές στην Αγία Τριάδα Αγρινίου, τα 9 προέρχονταν από την Κατούνα, ο Ταμπάκης Κωνσταντίνος Δημ., ο Σαμαντάς Χρήστος Αλ., ο Καρέλος Θεόδωρος (Λόλος) Αθ., ο Τσικώνης Γεράσιμος Δ., ο Παπακωνσταντής Χρήστος Αλ., ο Βλάχας Αλέκος Β., ο Μπλίτσας Κωνσταντίνος Π., ο Κοκορόμπας Γεώργιος Αθ. και ο Τσιτσώνης Σταμούλης Γ.

Στην πλατεία της Κατούνας βρίσκεται ακόμη η προτομή του σπουδαίου γιατρού Ξενοφώντα Μαυρομμάτη, ο οποίος, για την περιστολή των ελωδών νόσων, εισηγήθηκε το 1906 το νόμο του κράτους περί κινίνης. 

Η Κατούνα υδρεύεται από την πηγή των Ακαρνανικών Κεφαλόβρυσο, η οποία βρίσκεται στην περιοχή των παλιών Αχυρών. Το νερό μεταφέρεται με αγωγό στο υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε το 1928-1932 από τον Ξενοφώντα Μαυρομμάτη. 

Σημαντικές καταστροφές υπέστη η Κατούνα από το σεισμό που έπληξε την περιοχή στις 19-10-1966.

Στο κέντρο της Κατούνας, στην πλατεία, δεσπόζει σήμερα ο επιβλητικός και πανέμορφος ναός του Αγίου Αθανασίου.

Από το περίφημο "μπαστούνι" της πλατείας απολαμβάνεις μια πανέμορφη θέα, που αρχίζει από τον Αμβρακικό, στα απέναντι βουνά της Βελαώρας και του Πεταλά και καταλήγει στη λίμνη της Αμβρακίας. Ανατολικά στον κάμπο, χαμηλά από το χωριό, υπάρχει ένας σημαντικός υδροβιότοπος. Επίσης, στον κάμπο υπάρχουν, και είναι γνωστά από χρόνια κοιτάσματα λιγνίτη, τα οποία για ένα διάστημα ήταν εκμεταλλεύσιμα.